ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ (13 ਨਵੰਬਰ 1780 - 27 ਜੂਨ 1839), ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਜਾਂ "ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼ੇਰ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਨੇਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਅੱਧ. ਉਹ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਚੇਚਕ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਆਪਣੀ ਖੱਬੀ ਅੱਖ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰ ਗੁਆ ਬੈਠੀ. ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜੀ. ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱelਣ ਲਈ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ ਅਤੇ 21 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ "ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ" ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ. ਉਸਦਾ ਰਾਜ ਸਾਮਰਾਜ 1839 ਵਿਚ ਉਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਵਿਚ ਵਧਿਆ।

ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਨੀਹਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਭਗ 1707, ਓਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸਾਲ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤਕ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਤੌਰ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਨਾਲ, ਸਿੱਖ ਫੌਜ, ਜਿਸਨੂੰ ਦਲ ਖਾਲਸੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤੇ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ, ਉਹਨਾਂ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਸੀ. ਇਸ ਨਾਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਜਾਂ ਅਰਧ-ਸੁਤੰਤਰ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ. ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ. ਹਾਲਾਂਕਿ, 1762 ਤੋਂ 1799 ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਮਿਸਲਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਮਾਂਡਰ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰ
ਸੀ

ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਜ਼ਮਾਨ ਸ਼ਾਹ ਦੁੱਰਾਨੀ ਦੁਆਰਾ ਲਾਹੌਰ, ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿਚ ਹਰਾ ਕੇ, ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀ ਏਕਤਾ. ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 12 ਅਪਰੈਲ 1801 ਨੂੰ (ਵਿਸਾਖੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ) ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਕਜੁੱਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਰਾਜ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ ਨੇ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਕੀਤੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਹੁਤ ਹੀ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਇਆ, ਇਕ ਮਿਸਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਜ਼ਾ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ. ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਮਰਾਜ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵੰਡਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, 1849 ਤੱਕ ਰਾਜ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਚਾਰ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ: ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਮੁਲਤਾਨ ਬਣ ਗਿਆ, ਇਹ ਵੀ ਪੰਜਾਬ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ 1799 ਤੋਂ 1849 ਤਕ ਰਿਹਾ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ

 

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 13 ਨਵੰਬਰ 1780 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਝੇ ਖੇਤਰ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਦੇ ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿੱਚ, ਜੀਂਦ ਦੇ ਰਾਜਾ ਗਜਪਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਸੁਕੇਰਚਕੀਆ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਰਾਣਿਆਂ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੋਤਰੀਆਂ - ਉਸ ਦੇ ਬੇਟੇ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ - ਮੰਨਦੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੱਚੇ ਪੁਰਖੇ ਰਾਜਾਸਾਂਸੀ ਦੇ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ ਪਰਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ. ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੁਝ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿਚ "ਸਾਂਸੀ" ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਅਖੌਤੀ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਵਾਲੀ ਸੈਂਸੀ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਹੋਰਨਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਜਾਟ ਗੋਤਰਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਹੈ; ਸੰਧਵਾਲੀਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜਪੂਤ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਸੇ ਗੋਤਰਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ।

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਨਾਮ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਪੂਰਵਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ, ਖ਼ਾਲਸੇ ਦਾ ਇੱਕ ਚੇਲਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁੱਚਰਚਕੀਆ ਮਿਸਲ ਬਣਾਈ, ਜੋ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਦੱਖਣੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਛੋਟੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਵਿਗਾੜ ਰਹੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਚੱਠਾ ਸਰਦਾਰ ਪੀਰ ਮੁਹੰਮਦ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਰਣਜੀਤ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, "ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਜੇਤੂ") ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ

 ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੇਚਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਵਜੋਂ ਸੰਕੁਚਿਤ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੀ ਖੱਬੀ ਅੱਖ ਅਤੇ ਨਜ਼ਰ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਗੁੰਮ ਜਾਂਦਾ ਸੀ. ਉਹ ਕੱਦ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਕਦੇ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਵੀ ਲਿਖਣਾ ਜਾਂ ਲਿਖਣਾ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖਦਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੂੰ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ ਵਿੱਚ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

12 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ, ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ.ਤਦ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸੁਕਰਚਕੀਆ ਮਿਸਲ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਉਸਦੀ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੇ ਲਖਪਤ ਰਾਏ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਯਤਨ ਉਦੋਂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਉਹ 13 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ, ਹਸ਼ਮਤ ਖ਼ਾਨ ਦੁਆਰਾ, ਪਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੱਤ ਕੇ ਹਮਲਾਵਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ, ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਲਖਪਤ ਰਾਏ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਸੱਸ-ਸਹੁਰੇ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਉਸਦੇ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਦਤ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਏ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ.ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੇ ਨਾ ਤਾਂ ਤੰਬਾਕੂਨੋਸ਼ੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬੀਫ ਖਾਧਾ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਮੰਨਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਹੋਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਇਹਨਾਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ

 

 

ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਰਸਮਾਂ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਏ । ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ 20 ਪਤਨੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਆਹ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਸਨ ਸੀ. ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 1889 ਵਿੱਚ ਫਰੈਂਚ ਜਰਨਲ ਲੇ ਵੋਲਟਾਇਰ ਨਾਲ ਇੱਕ interview ਵਿੱਚ, ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਲੀਪ (ਦਲੀਪ) ਸਿੰਘ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ, "ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਛੇ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹਾਂ"।

15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਮਹਿਤਾਬ ਕੌਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ,ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਸਦਾ ਕੌਰ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਧੀ ਅਤੇ ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਜੈ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਦੀ ਪੋਤੀ। ਇਹ ਵਿਆਹ ਲੜ ਰਹੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਹਿਤਾਬ ਕੌਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵਿਆਹ ਅਸਫਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਹਿਤਾਬ ਕੌਰ ਕਦੇ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ. ਇਹ ਵਿਛੋੜਾ ਉਦੋਂ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 1798 ਵਿਚ ਨੱਕਈ ਮਿਸਲ ਦੀ ਦਾਤਾਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। 1813 ਵਿਚ ਮਹਿਤਾਬ ਕੌਰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਉਸਦਾ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ, ਦਾਤਾਰ ਕੌਰ (ਜਨਮ ਸਿੰਘ ਕੌਰ) ਸਰਦਾਰ ਰਣ ਸਿੰਘ ਨੱਕਈ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਧੀ ਸੀ, ਜੋ ਨੱਕਈ ਮਿਸਲ ਦੇ ਤੀਜੇ ਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਨਕਈ ਦੀ ਭੈਣ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਾਤਾਰ ਕੌਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਸਰਦਾਰ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ 1784 ਵਿਚ ਇਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਹਿਯੋਗੀ ਬਣਨ ਲਈ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਨੱਕਾ ਮੁਖੀ, ਸਰਦਾਰ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 1798 ਵਿਚ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1801 ਵਿਚ, ਉਹ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਵਾਰਸ ਸਪਸ਼ਟ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਾਂ ਬਣ ਗਈ।  ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਜ ਕੌਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਦਾਤਾਰ ਕੌਰ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਉਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਦਾਤਾਰ ਕੌਰ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਲਈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ. ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ 1818 ਵਿਚ ਮੁਲਤਾਨ ਭੇਜਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਉਹ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਨਪਸੰਦ ਰਹੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਮਾਈ ਨਕਾਇਨ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਉਸ ਲਈ ਇਕ ਰਣਨੀਤਕ ਫੌਜੀ ਗੱਠਜੋੜ ਲਿਆਇਆ. 20 ਜੂਨ 1818 ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਦੂਸਰੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਰਤਨ ਕੌਰ ਅਤੇ ਦਇਆ ਕੌਰ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਭੰਗੀ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਸਨ (ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਇੱਕ ਮਿਸਲ, ਗੁਜਰਾਤ ਰਾਜ ਨੂੰ ਭੰਬਲਭੂਸੇ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪਾਉਣਾ)। ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ 1811 ਵਿਚ ਚਾਦਰ ਅਤੇ ਅਜ਼ਾਦ ਦੀ ਰਸਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਚਾਦਰ ਲਟਕਾਈ ਗਈ ਸੀ। 1819 ਵਿਚ ਰਤਨ ਕੌਰ ਦਾ ਇਕ ਮੁਲਤਾਨਾ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਅਤੇ ਦਇਆ ਕੌਰ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਸਨ ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ 1821 ਵਿਚ ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚ 1802 ਵਿੱਚ ਮੋਰਨ ਸਰਕਾਰ, 1815 ਵਿੱਚ ਚੰਦ ਕੌਰ, 1820 ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਮੀ, 1822 ਵਿੱਚ ਮਹਿਤਾਬ ਕੌਰ, 1832 ਵਿੱਚ ਸਮਨ ਕੌਰ, ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗੁੱਡਣ, ਬਾਂਸੋ, ਗੁਲਬਹਾਰ, ਗੁਲਾਬ, ਰਾਮ ਦੇਵੀ, ਰਾਣੀ, ਬੰਨਤ, ਹਰ ਅਤੇ ਡੈਨੋ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। 

ਜਿੰਦ ਕੌਰ ਨਾਲ ਅੰਤਮ ਵਿਆਹ

 

 

ਜਿੰਦ ਕੌਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅੰਤਮ ਸਾਥੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮੰਨਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੁਣ ਗਾਇਨ ਕੀਤੇ ਜੋ ਆਪਣੇ ਇਕਲੌਤੇ ਵਾਰਸ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਵਿਚ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ 1835 ਵਿਚ 'ਆਪਣਾ ਤੀਰ ਅਤੇ ਤਲਵਾਰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਭੇਜ ਕੇ' ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। 6 ਸਤੰਬਰ 1838 ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਆਖਰੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਬਣ ਗਿਆ

ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 1802 ਵਿਚ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਾਚ ਲੜਕੀ ਮੋਰਨ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਗੈਰ-ਸਿੱਖ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ, ਨਿਹੰਗਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਸਮੇਤ ਬਾਕੀ  ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸਦਾ ਆਗੂ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜਦੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਲਈ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ ਗਈ। ਪਰ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ  ਇਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਪੋਤੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਨੱਚਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਲਿਆਇਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ।

 ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਇੱਕ ਇਮਲੀ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਕੋਲ ਲੈ ਗਏ ਅਤੇ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਫਿਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨੇੜਲੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੁਆਫੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੁਆਫ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 

ਪੁੱਤਰ

 

 

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੱਠ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਮਨਪਸੰਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਦਤਾਰ ਕੌਰ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਪਤਨੀ ਜਿੰਦ ਕੌਰ ਵਿਚੋਂ ਸੀ।  ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿਰਫ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵ-ਪੁੱਤਰ ਮੰਨਿਆ।

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੱਠ ਪੁੱਤਰ  

ਖੜਕ ਸਿੰਘ, ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ, ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ, ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ, ਪਸ਼ੋਰਾ ਸਿੰਘ, ਮੁਲਤਾਨ ਸਿੰਘ, ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ।

ਮੌਤ

 

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਹੈ.1830 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਈ ਸਿਹਤ ਪੇਚੀਦਗੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਕ ਦੌਰਾ ਵੀ ਝੱਲਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡ ਜਿਗਰ ਦੇ ਅਸਫਲ ਹੋਣਾ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਉਹ 27 ਜੂਨ 1839 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 

 

 

1707 ਵਿਚ  ਓਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਲੱਗ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਭਾਰਤ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਟੈਕਸ ਲਗਾਉਣ ਜਾਂ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਖਾਲਸੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ। ਛਾਪਾ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੇ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾਈ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋਵਾਂ ਸੰਗਠਿਤ ਫੌਜਾਂ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਅਨਿਯਮਿਤ ਖਾਲਸਾਈ ਮਿਲਿਅਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲੀਆ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਹਿੱਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਪੀਣ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ।  ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। 


18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਤਕ, ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਚੌਦਾਂ ਛੋਟੇ ਲੜਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਸਨ. ਚੌਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਮਿਸਲਾਂ (ਕਨਫੈਡਰੇਸੀਜ਼) ਸਨ, ਇੱਕ ਕਸੂਰ (ਲਾਹੌਰ ਨੇੜੇ) ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਰਜ ਥਾਮਸ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਜੇਹਲਮ, ਚੇਨਾਬ, ਰਾਵੀ, ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਖਾਲਸਾਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਨ, ਪਰ ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਅਤੇ ਮਾਲੀਆ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ, ਅਸਹਿਮਤੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਤਰਜੀਹਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਰਹੇ; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੀਆਂ ਮੁਸਲਿਮ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕਜੁੱਟ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। 


18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤਕ, ਪੰਜ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮਿਸਲਾਂ ਸੁੱਕਰਚੱਕੀਆ, ਕਨ੍ਹਈਆ, ਨੱਕਸਾਈਆਂ, ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਅਤੇ ਭੰਗੀ ਸਿੱਖ ਸਨ. ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਰਾਹੀਂ ਕਨ੍ਹ੍ਹਈਆ ਅਤੇ ਨੱਕਸਾਈ ਨਾਲ ਇਕ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਗਠਜੋੜ ਹੋਇਆ. ਛੋਟੀਆਂ ਮਿਸਲਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੁਲਕੀਆ ਮਿਸਲ ਨੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਲਸਾਈ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਫੌਜ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ. ਕਸੂਰ ਖੇਤਰ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ, ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।

ਵਿਸਥਾਰ 

 

 

1802 ਵਿਚ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, 22 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ, ਭੰਗੀ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲੈ ਗਿਆ, ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਮੰਦਰ ਵਿਖੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ, ਜਿਸ ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹਮਲਾਵਰ ਅਫਗਾਨ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਏਗਾ।

1 ਜਨਵਰੀ 1806 ਨੂੰ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਧੀ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗੀ, ਅਤੇ ਕੰਪਨੀ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਇਹ ਫੌਜੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗੀ। ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿਚ ਪਾਰ ਕਰੋ।

 1807 ਵਿਚ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਤ ਕੀਤੇ ਕਸੂਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ, ਕਸੂਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਨੇ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਕੁਤੁਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਇਸਨੇ 1818 ਵਿਚ ਮੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਬਾਰੀ ਦੁਆਬ ਇਸ ਜਿੱਤ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਆ ਗਈ। 1819 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਅਫਗਾਨ ਸੁੰਨੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਕਰ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਹਿਮਾਲੀਆ ਦੇ ਤਲਵਾਰ ਤੋਂ ਪਾਰ, ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਜੇਹਲਮ ਘਾਟੀ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਫੈਲਾਇਆ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁਕਾਬਲਾ 1813, 1823, 1834 ਅਤੇ 1837 ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। 813 ਵਿਚ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਨਰਲ ਦੀਵਾਨ ਮੋਖਮ ਚੰਦ ਨੇ ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਸ਼ਾਹ ਮਹਿਮੂਦ ਦੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਅਫ਼ਗਾਨ ਆਪਣਾ ਗੜ੍ਹ ਗੁੰਮ ਗਏ। 

1813–14 ਵਿਚ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਫੈਲਣ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜਨਰਲ ਅਜੀਮ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ, ਹੈਜ਼ਾ ਦੇ ਫੈਲਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਘੱਟ ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

1818 ਵਿਚ, ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਦਰਬਾਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਮੁਲਤਾਨ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅਫ਼ਗਾਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।

ਜੁਲਾਈ 1818 ਵਿਚ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਕ ਸੈਨਾ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਅਜ਼ੀਮ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਜੱਬਰ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਸਲਤ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਸਾਲਾਨਾ ਮਾਲੀਆ ਸਮੇਤ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 

ਨਵੰਬਰ 1819 ਵਿਚ, ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਉੱਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਸਾਲ ਵਿਚ ਇਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਮਾਲੀਆ ਅਦਾਇਗੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਗਰਿਕ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਜਾਂ ਛੇੜਛਾੜ ਨਾ ਕਰਨ। 1820 ਅਤੇ 1821 ਵਿਚ, ਡੇਰਾ ਗਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਨ, ਹਜ਼ਾਰਾ ਅਤੇ ਮਾਨਕੇਰਾ, ਜੋਹਲਮ ਅਤੇ ਸਿੰਧ, ਸਿੰਘ ਸਾਗਰ ਦਾਉਬ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਟਿਕਾਣੇ, ਨੂੰ ਵੀ ਜੋੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ. ਕਸ਼ਮੀਰ, ਪੇਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤਿੰਨ ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈ ਕੇ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਿੰਸ ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਪਿਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਲਤਾਨਾ ਸਿੰਘ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਦਇਆ ਕੌਰ ਅਤੇ ਰਤਨ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ। 

1823 ਵਿਚ, ਯੂਸਫਜ਼ਈ ਪਸ਼ਤੂਨ ਨੇ ਕਾਬਲ ਦਰਿਆ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਗ ਦੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ।

ਸੰਨ 1834 ਵਿਚ, ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਮ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਕਾਫ਼ਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਲਈ, ਜਹਾਦ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ 25,000 ਖੱਟਕ ਅਤੇ ਯਾਸੂਫਜ਼ਈ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਯਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਮੁਆਫ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਇੱਕ ਲੱਖ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। 

1837 ਵਿਚ, ਜਮਰੂਦ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਉਸ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਆਖ਼ਰੀ ਟਕਰਾਅ ਬਣ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀ ਹੱਦ ਦਰਸਾ ਦਿੱਤੀ।

 25 ਨਵੰਬਰ 1838 ਨੂੰ, ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੈਨਾਵਾਂ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਹੋਈਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ, ਦਲ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਅਤੇ ਸਿਪਾਹੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਹਰ ਲੈ ਆਇਆ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ.1838 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੋਜਾ ਨੂੰ ਕਾਬੁਲ ਵਿਚ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਤਖਤ ਤੇ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਾਈਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਆਕਲੈਂਡ ਨਾਲ ਇਕ ਸੰਧੀ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਸਿੰਧ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫ਼ੌਜ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਖ਼ੈਬਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪਰੇਡ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। 

ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਭੂਗੋਲ

 

 

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਹੈ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ-ਏ-ਖਾਲਸਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਵਿਚ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ”। ਪੰਜ ਦਰਿਆ ਬਿਆਸ, ਰਾਵੀ, ਸਤਲੁਜ, ਚਨਾਬ ਅਤੇ ਜੇਹਲਮ ਹਨ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਹਨ। 

ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਪਹੁੰਚ ਵਿਚ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਦੱਖਣ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ. ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਅਟਕ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ, ਬੰਨੂ, ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ, ਜੰਮੂ, ਗੁਜਰਾਤ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਕਾਂਗੜਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 

ਸ਼ਾਸਨ 

 

 

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚ ਅਹੁਦੇ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅਹੁਦਿਆਂ ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਯੂਰਪੀਅਨ, ਜਿਵੇਂ ਜੀਨ-ਫ੍ਰਾਂਸੋਇਸ ਐਲਾਰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਲੋਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਨਾ ਦੇਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਲ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਚੈਨਲ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ; 1828 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਜਾਰਜ ਚੌਥਾ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਭੇਜੇ ਅਤੇ 1831 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ, ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਮਲਾ ਨੂੰ ਇਕ ਮਿਸ਼ਨ ਭੇਜਿਆ|1838 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਇਸਲਾਮੀ ਸੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕੀਤਾ।   

ਧਾਰਮਿਕ ਨੀਤੀਆਂ 

 

 

1835 ਵਿਚ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਮੰਦਰ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ 1 ਟਨ ਸੋਨਾ ਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਇਕਸਾਰ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇਕ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਰਾਜਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਚੱਲਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸਨ। ਇਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਮੁੜ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ, ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਵਿਖੇ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਮਨਾਈਆਂ। ਉਹ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਗਾਂ ਹੱਤਿਆ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਸੂਫੀ ਮਸਜਿਦਾਂ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਛੇੜਛਾੜ ਕਰਨ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ।
  

ਉਸਨੇ ਕਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਮਸਜਿਦਾਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਈ ਮੋਰਨ ਮਸਜਿਦ ਸੀ ਜੋ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਤਨੀ ਮੋਰਨ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਬਣਾਈ। ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।  

ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ 

 

ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਨੂੰ ਅਫਗਾਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਨਾਦਿਰ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਅਜ਼ੀਮ ਖ਼ਾਨ ਦੀਆਂ ਅਫ਼ਗਾਨ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਿਆ। ਉਸਦਾ ਦਰਬਾਰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸੀ: ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰਾ ਸੀ; ਉਸ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ, ਫਕੀਰ ਅਜ਼ੀਜ਼ੂਦੀਨ, ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ; ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੀ। ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਜਿਵੇਂ ਮੀਆਂ ਘੌਸਾ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਉਸਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੋਈਆਂ. ਉਸ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਬੀਬੀ ਮੋਹਰਾਨ, ਗਿਲਬਹਾਰ ਬੇਗਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਿਹਚਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਹਿੰਦੂ ਪਤਨੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਕੀਤਾ।

ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ

 

 

ਫੌਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰਾਂ ਲਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ 

ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ ਆਰਮੀ, ਫੌਜ਼-ਏ-ਆਈਨ, ਅਤੇ ਫੌਜ਼-ਏ-ਖਾਸ 

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪੀਅਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਖੱਬਾ: ਜੀਨ-ਫ੍ਰਾਂਸੋਇਸ ਐਲਾਰਡ, ਸੱਜਾ: ਐਲਗਜ਼ੈਡਰ ਗਾਰਡਨਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਫੌਜ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ. ਹਿੰਦੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਸੈਨਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਪੋਲਿਸ਼, ਰੂਸੀ, ਸਪੈਨਿਸ਼, ਪ੍ਰੂਸੀਅਨ ਅਤੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 1835 ਵਿਚ, ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ੀ ਆਈ, ਉਸਨੇ ਫੂਲਕਸ ਨਾਮ ਦੇ ਇਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ। 

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਖੇਤਰੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ, ਉਸਨੇ ਰਾਜਪੂਤ ਅਤੇ ਜਾਟ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਟਕੀ increasedੰਗ ਨਾਲ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੈਂਬਰ ਬਣੇ. ਦੁਆਬਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਫੌਜ ਜਾਟ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਪੂਤ ਸਨ, ਜਦੋਂਕਿ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਜੇਹਲਮ ਨਦੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ  ਨੇੜੇ ਹੋਰ ਮੁੱਖ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਉਸ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। 

ਸੁਧਾਰ 

 

 

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰਿਆ. ਉਸਨੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ, ਚਾਲ, ਅਤੇਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਲੌਜਿਸਟਿਕ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੇ.  ਉਸਨੇ ਘੁੜਸਵਾਰ ਅਤੇ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਉੱਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਅੱਗ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਲਈ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ, ਯੁੱਧ ਦੇ ਉਪਕਰਣਾਂ ਅਤੇ methodsੰਗਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਇਆ. ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੌਜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਇਆ. ਉਸਨੇ ਪੈਦਲ ਫ਼ੌਜ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ।

ਸਥਾਨਕ ਜਗੀਰੂ ਲੇਵੀ ਨਾਲ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਮੁਗਲ methodੰਗ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਸਨੇ ਖੜੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਖਜ਼ਾਨੇ ਤੋਂ ਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਾਮਾਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ, ਉਹ ਮੁਗਲ ਵਿਚੋਲਿਆਂ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਜਾਗੀਰ (ਇਜਰਾ) ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਰਾਜ ਦੀ ਮਾਲੀਆ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜਗੀਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਜੋ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਜਾਂ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਹਾਕਮ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ (ਨਜ਼ਾਰਾ) ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਪਿੰਡਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਨਿਯੰਤਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ, ਆਬਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਟੈਕਸ ਨੂੰ ਅਸੰਗਤ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਦਰਾਂ' ਤੇ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 

ਕਿਸਾਨੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਤੋਂ; ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਮਾਲੀਏ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਰੱਖਣਗੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਗੇ. ਇਹ ਜਗੀਰਾਂ ਨੇ ਕਿਸਾਨੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਟੈਕਸ ਵਸੂਲਣ ਲਈ ਸੁਤੰਤਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਮਿਲਸ਼ੀਆ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮਿਲਸ਼ੀਆ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਮਿਲਿਸ਼ੀਆ ਦੁਆਰਾ ਆਪਹੁਦਰੇ ਗੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਟੈਕਸ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮਾੜਾ ਸਲੂਕ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਗਲ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਾਇਰ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। 

ਸਾਮਰਾਜ

ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਜ ਸੁਨੀਤ ਸਿੰਘ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੇ ਫੌਜ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਨਵੀਂ ਜਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੇਵੇਗਾ, ਪਰ ਟੈਕਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਇਕਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਜਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਬਾਰੇ।  ਜਗੀਰ-ਅਧਾਰਤ ਟੈਕਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲਤਾ, ਅੰਸ਼ਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਕਈ ਧਮਕੀਆਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਫੁੱਟ, ਵੱਡੇ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਪਲਟਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਬਚੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਇਕ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ, ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਾਗੀਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਸ਼ਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।

ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਚਾ 

 

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉਸ ਦੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਾਰੇ ਹਥਿਆਰਾਂ, ਉਪਕਰਣਾਂ ਅਤੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿਚ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1800 ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ inਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ, ਤੋਪਾਂ ਦੀਆਂ ਫਾਉਂਡਰੀਆਂ, ਗਨਪਾowਡਰ ਅਤੇ ਆਰਮ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ।  ਇਹਨਾਂ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਰਾਜ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਸਨ, ਕੁਝ ਨਿੱਜੀ ਸਿੱਖ ਸੰਚਾਲਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਸੜਕਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਹੋਰ ਬੁਨਿਆਦੀ suchਾਂਚੇ ਜਿਵੇਂ ਸਿੰਚਾਈ ਨਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਮੁਗਲ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧਾਂ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਉਲਟ, ਉਸਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ, ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਕਮੀ, ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਖੋਲ੍ਹਣ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਹੈ। 

ਸਵਿਕਾਰਤਾ

 

 

ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਡੂੰਘੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਹੈ. ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਮਰਾਜ ਸਿੱਖ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸਥਿਰ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਲਈ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਢਚਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ. ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਅੰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋ ਐਂਗਲੋ ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਲੜੇ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਗਿਰਾਵਟ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।

ਕਲਾਈਵ ਡੇਵੇ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜਾਗੀਰ-ਅਧਾਰਤ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਕਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਟੈਕਸ ਲੁੱਟਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਉੱਭਰੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਤਨੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ਰੀਫਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ. ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਮਹਿਲ ਦੇ ਗੱਫੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਲੜੀ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ।

ਵਿਰਾਸਤ  

 

      

ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਖਿਅਤ, ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਖਾਲਸ ਸੈਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਉਸਨੇ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ੁਜਾ ਸ਼ਾਹ ਦੁੱਰਾਨੀ ਤੋਂ ਕੋਹ---ਨੂਰ ਹੀਰੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਸਮੇਤ ਕਾਫ਼ੀ ਧਨ-ਦੌਲਤ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸਨੇ 1839 ਵਿਚ ਓਡੀਸ਼ਾ ਦੇ ਪੁਰੀ ਸਥਿਤ ਜਗਨਨਾਥ ਮੰਦਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।