ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ

ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਆਫ਼ ਸਿੱਖਿਜ਼ਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜੋ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਡਾ. ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਖੋਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਮਾਤਾ ਜੀਤੋ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਇਕ ਦਾ ਵਿਆਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮਾਤਾ ਜੀਤੋ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ , ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਬੱਚੇ ਸਨ।

ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ

ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ

ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ

ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਫ਼ਤਹਿ  ਸਿੰਘ

ਇਹ ਭਰਮ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਤਨੀ ਸੀ ਉਹਨਾਂ ਲੇਖਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਸਨ. ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਜੋ ਗੁਰੂ ਦੇ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਆਹ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਤਨੀ ਰੱਖਣਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਜਾਂ ਸ਼ਾਹੀ ਕਾਰਜ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਰਾਜਿਆਂ, ਸਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਤਨੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਉਹ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨਾਲੋਂ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਮ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਇਕ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪਤਨੀ ਹੋਣ ਦਾ ਵਾਜਬ ਕਰਨ ਵੀ ਸੀ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਇਕੋ ਪਤਨੀ ਸੀ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਕੁੜਮਾਈ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੁਲਹਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਅਤੇ ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਵਿਚ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ. ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਕਲਾਵਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਇਸ ਵਿਆਹ ਸਮਾਰੋਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੁਲਹਨ ਨੂੰ ਦਾਜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਘਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ. ਅੱਜ ਕੱਲ, ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਮੁਕਲਾਵਾ ਇਕੋ ਦਿਨ  ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾ ਅਨੁਸਾਰ. ਲਾੜੀ, ਮਾਤਾ ਜੀਤੋ ਜੀ, ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ ਜੋ ਗੁਰੂਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਜਾਣ ਦਾ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ. ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਖਰਚੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ, ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਅਸੁਵਿਧਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਆਮ ਲੋਕ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਚਾਉਂਦੇ ਸਨ।

ਇਸ ਲਈ, ਜਿਵੇਂ ਸਿੱਖ ਇਤਹਾਸ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ ਭਾਵ ਕੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੁਝ ਦੂਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿਆਹ ਲਈ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਕੈਂਪ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ. ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਹੌਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ, ਲੋਕ ਅਨੰਦਪੁਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ. ਲਾੜੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਇਕੱਠ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਦੋ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਕਾਰਜ, ਇਕ ਕੁੜਮਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵੇਲੇ, ਬਾਹਰਲੇ ਨਿਰੀਖਕਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਭਰਮ ਦਿੱਤਾ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਇਸ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ  ਗੂਰੂ ਜੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਅਰਥਾਤ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਵੀ ਸੀ।

ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਕ ਰਿਵਾਜ ਹੈ ਕਿ ਦੁਲਹਨ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸਹੁਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਇਕ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਮਾਤਾ ਜੀਤੋ ਜੀ, ਆਪਣੀਆਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਚੰਗੀਆਂ ਦਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦੁਆਰਾ ਸੁੰਦਰੀ (ਸੁੰਦਰ) ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ. ਦੋ ਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਕਾਰਜਾਂ ਨੇ ਬਾਹਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਾਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪਤਨੀਆਂ ਹਨ. ਦਰਅਸਲ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਇਕ ਪਤਨੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਦੋ ਨਾਮ ਸਨ.

ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਤੀਜੀ ਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਸੀ। 1699 ਵਿਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਵੇਲੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਪਾਤਾਸੇ (ਪਫਡ ਸ਼ੂਗਰ) ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਪਿਤਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਾਂ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ.

  

ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਕਿ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸਨ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਪਿਤਾ ਹਨ ਨਾ ਕੇ ਜੀਵ-ਪਿਤਾ ਹਨ, ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀਵਾਨ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਕ ਮਾਂ ਹਨ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਰਸਮ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਕੁਝ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨ ਪਤਨੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਗ਼ਲਤਫ਼ਹਿਮੀ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਇਸ ਗ਼ਲਤਫ਼ਹਿਮੀ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਲਈ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਹੋਰ ਪਤਨੀ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਆਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਲੜਕੀ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਦੁਚਿੱਤੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਜਨਤਕ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਵੀ ਸਿੱਖ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਸਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿਖੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ ਪਰੰਤੂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਇਹ ਉੱਠਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਬਿਨਾਂ ਵਿਆਹ ਕੀਤੇ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ, "ਉਹ ਇਕ ਮਹਾਨ ਪੁੱਤਰ ਦੀ 'ਮਾਂ' ਹੋਵੇਗੀ ਜੋ ਸਦਾ ਜੀਉਂਦਾ  ਰਹੇਗਾ  ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਹੇਗਾ " 

ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦੇ ਲੁਕਵੇਂ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਮਝ ਗਏ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀਵਾਨ ਨੂੰ ਪਾਤਸਿਆਂ ਲਿਆ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਮਿੱਠਾ ਮਿਲਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਿਸਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਜਨਮ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ, ਅਣਜਾਣਪੁਣੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੁਝ ਲੇਖਕ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀਵਾਨ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਦੁਨਿਆਵੀ ਪਤਨੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।