ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ (Hari Singh Nalwa )

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ (1791– 1837) ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸੈਨਾ, ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ਼ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਸੀ। ਉਹ ਕਸੂਰ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਅਟਕ, ਮੁਲਤਾਨ, ਕਸ਼ਮੀਰ, ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਜਮਰੂਦ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਪਾਰ ਖੈਬਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿਰੇ ਤਕ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਪੱਛਮੀ ਸੀਮਾ ਜਮਰੂਦ ਸੀ.

ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਵਿੱਚ ਮਾਲੀਆ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ

ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦਾ ਜਨਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਧਰਮ ਕੌਰ ਅਤੇ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਉੱਪਲ, ਦੇ ਇਕ ਸਿੱਖ ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1798 ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ. 1801 ਵਿਚ, ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਇਸਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਕ ਸਿੱਖ ਵਜੋਂ ਬਪਤਿਸਮਾ ਲਿਆ। ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

1804 ਵਿਚ, ਚੌਦਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ, ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਭੇਜਿਆ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਮਹਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਚਰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਘੋੜਸਵਾਰ  ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਜੀ ਸੇਵਾਦਾਰ ਵਜੋਂ ਵਿਚ ਅਹੁਦਾ ਦੇ  ਦਿੱਤਾ।

1804 ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਸ਼ੇਰ ਨੇ ਉਸ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਘੋੜੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਸ਼ਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਚੀਰ ਕੇ  ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਗਮਾਰ (ਟਾਈਗਰ-ਕਾਤਲ) ਨਾਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ  ਹੋਇਆ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਫੌਜ ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਸਾਲ 800 ਘੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਪੈਦਲ ਸੈਨਕਾਂ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀਆਂ ਵੀਹ ਵੱਡੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ

ਕਸੂਰ ਦੀ ਲੜਾਈ (1807) 

ਕਸੂਰ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵੇਲੇ 1807 ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰ ਟੁਕੜੀ ਦਾ ਕਾਰਜਭਾਰ ਸੰਭਾਲਣ ਤੇ ਸਿੱਖ ਫ਼ਤਹਿ ਵਿਚ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਸੀ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਇਕ ਕੰਡਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਾਹੌਰ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ ਸੀ. ਇਹ ਚੌਥੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਜਿੱਤ  ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ. ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਕਮਾਲ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਦਿਖਾਈ. ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਗੀਰ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ 

ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੀ ਲੜਾਈ (1808)

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਸਿਆਲਕੋਟ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਲੈਣ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ। ਸੁਤੰਤਰ ਕਮਾਂਡ ਅਧੀਨ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਆਹਮੋ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਈਆਂ , ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਤਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਦਿਵਾਈ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸਿੱਖ ਝੰਡਾ ਲਾਇਆ

ਅਟਕ ਦੀ ਲੜਾਈ (1813)

ਅਟਕ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸਿੰਧ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸੈਨਾ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰ ਸੀ। 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿਚ, ਕਾਬੁਲ ਰਾਜ ਦੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਨਿਯੁਕਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਲੱਗਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਲੜਾਈ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਸ਼ਾਹ ਮਹਿਮੂਦ ਦੀ ਵਜ਼ੀਰ ਫੱਤੇਹ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦੀਵਾਨ ਮੋਖਮ ਚੰਦ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਰਨੈਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਸਿੰਧ ਦੇ ਕੰਡੇ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੜੀ ਗਈ ਅਤੇ ਜਿੱਤੀ ਗਈ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ, ਸ਼ਿਆਮ ਸਿੰਘ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਅਤੇ ਬਹਿਮ ਸਿੰਘ ਮੱਲੀਆਂਵਾਲਾ ਨੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਅਟਕ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨਾਲ, ਹਜ਼ਾਰਾ-ਏ-ਕਾਰਲੂਗ ਅਤੇ ਗੰਧਗੜ੍ਹ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਖੇਤਰ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਬਣ ਗਏ। 1815 ਵਿਚ, ਗੰਧਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸ਼ੇਰਬਾਜ਼ ਖਾਨ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਹਾਰ ਗਿਆ।

ਕਸ਼ਮੀਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜੇ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ (1814) 

ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅਟਕ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਫ਼ੌਜ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਨਰਲ ਕਮਾਨ ਅਧੀਨ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਰਾਜੌਰੀ ਵਿਖੇ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ ਸੀ। ਦੀਵਾਨ ਮੋਖਮ ਚੰਦ ਦੇ ਪੋਤੇ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਦੁਆਰਾ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਜਮਾਦਾਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੈਨ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਦਿੱਤੀ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਅਤੇ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ ਨੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿਸਾ ਲਿਆ । ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਅਸਲੇ ਆਮਦ ਵਿਚ ਦੇਰੀ, ਮਾੜੇ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ ਪਿਆ ।ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਘਾਟੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁਖੀਆਂ ਨੂੰ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬਤੀਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। 1815–16 ਵਿਚ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਗੱਦਾਰ ਰਾਜੌਰੀ ਮੁਖੀ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਮਹਿਮੂਦਕੋਟ ਦੀ ਜਿੱਤ (ਮਹਿਮੂਦ ਕੋਟ, ਮੁਜ਼ੱਫਰਗੜ੍ਹ) 

(1816) ਮਾਨਕੇਰਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤ  ਕੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸਦੀ ਦੱਖਣੀ ਹੱਦ ਤੋਂ ਇਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 1816 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ, ਇਲਾਹੀ ਬਖ਼ਸ਼, ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ, ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ ਅਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਸੱਤ ਪਲਟਨ ਲੈ ਕੇ ਚੋਟੀਖਾਨਾ ਮਹਿਮੂਦਕੋਟ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਇਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਨੇ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਨਾਲ ਇਸ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ। ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਮੁਲਤਾਨ ਜਾਣ ਵੇਲੇ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਖਾਨਗੜ ਅਤੇ ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰਗੜ੍ਹ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ

ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ (1818) 

 

1810 ਦੀ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਬਰੀ ਦੁਆਬ ਵਿਚ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇਕ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਵੇਖੀ ਗਈ। ਉਹ ਚੁਜ ਦੁਆਬ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਉੱਤੇ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੁਲਤਾਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਥੋੜੇ ਵਿਰੋਧ ਨਾਲ ਹੀ  ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਿਆ. ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਬੰਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਮਾਈਨਿੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ. ਸਰਦਾਰ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਨਾਲ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਤੋਂ ਸੁੱਟਿਆ ਇੱਕ ਅੱਗ ਵਾਲਾ ਭਾਂਡਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਇੰਨੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾੜ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸੇਵਾ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਲਈ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਲੱਗ ਗਏ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 'ਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨ । ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਮਾਂਡ ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਦੀ ਅਸਲ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਮੁਲਤਾਨ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਇਹ ਇਕ ਬਹੁਤ ਲੜਾਈ-ਝਗੜੇ ਵਾਲੀ ਲੜਾਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਮਿਸਾਲੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ” ਸੀ

ਪਿਸ਼ਾਵਰ (1818) 

ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਹ ਮਹਿਮੂਦ ਦੇ ਬੇਟੇ ਸ਼ਾਹ ਕਾਮਰਾਨ ਨੇ ਅਗਸਤ 1818 ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਬਾਰਾਕਜ਼ਈ ਵਜ਼ੀਰ ਫਤਿਹ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਘਰੇਲੂ ਜੰਗ ਦਾ ਲਾਭ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੰਧ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਾਬਲ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਗਰਮੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ । (ਅਜੋਕੀ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ), ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ. ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਵੱਲ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਸਿੱਖ ਦਬਦਾਬਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖ ਸਕੇ

ਮੀਠਾ ਟਿਵਾਣਾ ਉਸ ਦੀ ਜਗੀਰ 

 

(1818) 1819 ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿਚ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਦੇ ਨਾਲ ਮਾਨਕੇਰਾ ਦੇ ਨਵਾਬ ਤੋਂ ਮਾਲੀਆ  ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਗਿਆ। ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਤੇ, ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਨੇ ਆਪਣੀ ਚੋਪਖਾਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਚਨਾਬ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚਿਨੋਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡੀ ਭੱਟੀਆਂ ਵਿਖੇ ਆਪਣਾ ਡੇਰਾ ਲਗਾ ਲਿਆ. ਉਸਨੂੰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨੂਰਪੁਰ ਅਤੇ ਮਿੱਠਾ ਟਿਵਾਣਾ ਦੇ ਉਪਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ਇਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਟਿਵਾਨਾ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜਾਗੀਰ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਾਗੀਰ ਵਿਚ ਦੇ ਦਿੱਤੀ

ਕਸ਼ਮੀਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ

(1819) ਅਪ੍ਰੈਲ 1819 ਵਿਚ, ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵੱਲ ਚਲੀ ਗਈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਨਾਮਾਤਰ ਕਮਾਂਡ ਹੀ ਸੀ । ਮਿਸਰ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦ ਨੇ ਸਰਹੱਦ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਦਕਿ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਅੱਗੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਗਿਆ । ਤੀਜੀ ਵੰਡ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ, ਸਪਲਾਈ ਤੇਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਗੇਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। 5 ਜੁਲਾਈ 1819 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ, ਸਿੱਖ ਕਾਲਮ ਬਗਲਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵੱਲ ਵਧੇ. ਦੋਵਾਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਸਿੱਖ ਕੈਂਪ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਤਿੰਨ ਰਾਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਸਦੀਆਂ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਇਆ। ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਵਜੋਂ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਖਾਖਾ ਮੁਖੀ, ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ।

ਪਖਲੀ ਦੀ ਲੜਾਈ 

(1819) ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਹਜ਼ਾਰਾ-ਏ-ਕਾਰਲੂਗ, ਗਾਂਧੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਗਾਖੜ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਅਟਕ ਤੋਂ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ. ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੇ ਪਖਲੀ, ਦਮਦੌਰ ਅਤੇ ਦਰਬੰਦ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਮਾਲੀਆ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ। ਹਜ਼ਾਰਾ-ਏ-ਕਰਲੂਗ ਤੋਂ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ ਅਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ, ਬਲਕਿ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਅਤੇ ਕਮਾਂਡਰਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਖਲੀ, ਦਮਦੌਰ ਅਤੇ ਦਰਬੰਦ ਤੋਂ ਮਾਲੀਆ ਵਸੂਲ ਕਰਨਾ ਚਾਉਂਦੇ ਸੀ । ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਾਦੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਪਰਤਣ 'ਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਕਾਫਿਲਾ ਇਸ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਮਾਲੀਆ  ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿਚ ਪਖਲੀ ਰਾਹੀਂ ਰਵਾਇਤੀ ਰਸਤੇ' ਤੇ ਚੱਲ ਪਏ। ਸਿੱਖ ਨੂੰ  ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਲੜਾਈ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ  ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ।   

ਮੰਗਲ ਦੀ ਲੜਾਈ 

(1821) ਹਜ਼ਾਰਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਫਲਤਾ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਆਈ । ਆਪਣੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਰਾਜਪਾਲਤਾ ਦੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਉਹ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ 7000 ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮੁਜ਼ੱਫਰਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਕਿਸ਼ਨਗੰਗਾ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਪਾਰ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਮੰਗਲ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਸਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜਧਾਨੀ ਉਰਸਾ ਦੀ ਮੰਗਲ ਹੁਣ ਜਾਦੂਨਾਂ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਦਮਟੌਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਮਾਨ ਅਤੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ’ਤੇ ਟੈਕਸ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਵਪਾਰ ਕਾਫੀਆਂ ਨੇ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਟੋਲ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ।ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮਾਲ ਉਹ ਲਿਜਾਂਦਾ ਸੀ ਉਹ ਵਪਾਰਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਗੱਲਬਾਤ  ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਨਤੀਜਾ ਨਾ ਨਿਕਲਿਆ, ਤਾਂ ਲੜਾਈ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਮਾਨਕੇਰਾ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਹਰ ਘਰ ਤੋਂ ਜੁਰਮਾਨਾ ਵਸੂਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਇਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਣਾਇਆ।

ਮਾਨਕੇਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ (1822) 

ਸਿੰਧ ਸਾਗਰ ਦੁਆਬ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਨਕੇਰਾ ਅਤੇ ਮੀਠਾ ਟਿਵਾਣਾ ਤੋਂ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਦੁਰਾਨੀਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨਵਾਬ ਹਾਫਿਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਮਾਨਕੇਰਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ 12 ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਦਿੱਤੀ।ਕਾਬੁਲ ਵਿਚ ਅਫਗਾਨ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਨਾਲ ਅਟਕ, ਮਾਨਕੇਰਾ, ਮਿੱਠਾ ਟਿਵਾਣਾ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀਡੇਰਾ ਵਿਖੇ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਪਾਰ 1821 ਦਾ ਦੁਸਹਿਰਾ ਮਨਾਇਆ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਰਾਜਪਾਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਉਸ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵਾਕਫ਼ ਸੀ ਜਿਸ ਤੇ ਹੁਣ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਿਗਾਹ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਜੇਹਲਮ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪਲਾਟਾਂ ਨਾਲ, ਮਿਠਾ ਟਿਵਾਣਾ ਵਿਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾਵਰ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

ਨਵਾਬ ਹਾਫਿਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਦੇ ਪੂਰਵਜ, ਨਵਾਬ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਨੇ ਮਾਨਕੇਰਾ ਦੇ ਦੁਆਲੇ 12 ਕਿਲੇ-ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਮੌਜਗੜ, ਫਤਿਹਪੁਰ, ਪਿੱਪਲ, ਦਰਿਆ ਖਾਨ, ਖਾਨਪੁਰ, ਝੰਡਾਵਾਲਾ, ਕਲੌਰ, ਦੁਲੇਵਾਲਾ, ਭੱਕਰ, ਡਿੰਗਾਨਾ ਅਤੇ ਚੌਬਾਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਜੋ ਜਿੱਤਣੀ ਬਾਕੀ ਸੀ, ਖੁਦ ਮਨਕੇਰਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਮਾਨਕੇਰਾ ਦੇ ਨਵਾਬ ਨੇ ਮੀਠਾ ਟਿਵਾਣਾ ਨੂੰ ਹਸਿਲ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ. ਟਿਵਾਨ, ਜੋ ਹੁਣ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀਆਂ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਹਨ, ਨਵਾਬ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਉਤਸੁਕਸਨ। ਸਿੱਖ  ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ- ਇਕ ਹਿਸਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਇਕ ਟੁੱਕੜੀ  ਵੱਖਰੇ ਰਸਤੇ ਨਾਲ ਮਾਨਕੇਰਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਸੀ; ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਕੇ ਸਾਰੇ ਤਿੰਨ ਟੁਕੜੀਆਂ  ਮੁੜਕੇ ਮਾਨਕੇਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆ ਗਈਆਂ. ਮਨਕੇਰਾ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ

ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਡੇਰਾ ਇਸਮਾਈਲ ਖਾਨ ਵੱਲ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਜਾਗੀਰ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ 1836 ਤੱਕ ਇਸ ਖੇਤਰ ਤੇ ਰਹੇ.

ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ 

(1823) 1818 ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ, ਪਰ ਇਸ ਤੇ ਕਬਜਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਏ  । ਉਹ ਇਸ ਦੇ ਬਾਰਾਕਜ਼ਈ ਗਵਰਨਰ ਯਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਤੋਂ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਲੈ ਕੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ। ਕਾਬੁਲ ਵਿਚ ਯਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਮਤਰੇਏ ਭਰਾ ਅਜ਼ੀਮ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ  ਤੋਂਅਧੀਨਤਾ  ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਯੁੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਅਜ਼ੀਮ ਖਾਨ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਹੋਏ ਨੁਕਸਾਨ , ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਟੌਕ ਵਿਖੇ ਖਹਿਰਾਬਾਦ ਦੀ ਸਿੱਖ ਚੌਕੀ ਨੂੰ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸਿੰਧ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ; ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਅੱਲੜ੍ਹ ਪੁੱਤਰ, ਦੀਵਾਨ ਕ੍ਰਿਪਾ ਰਾਮ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ, 8,000 ਆਦਮੀ ਸਨ।

ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੈਨਾ ਕਾਬਲ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਦੇ ਨੌਸ਼ੇਰਾ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਸੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੌਰੀ ਯੋਜਨਾ ਜਹਾਂਗੀਰਾ ਵਿਖੇ ਲੰਡਾਈ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਯੂਸਫਜ਼ਈ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਅਟੌਰਾ ਖੱਟਕ ਵਿਖੇ ਖਟਕ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਜਹਾਂਗੀਰਾ ਬਹੁਤ ਮਜਬੂਤ ਬੁਰਜਾਂ ਵਾਲਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ ਯੂਸਫਾਜ਼ੀਆਂ ਨੇ ਸਖਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ . ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਉਥੇ ਆਪਣਾ ਥਾਣਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਬਾਕੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਲੰਡਾਈ ਨਦੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਕੋੜਾ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਅਧਾਰ ਕੈਂਪ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ. ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਮ ਖਾਨ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਦਸ ਮੀਲ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿਚ, ਲਨਡੇਈ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕੰਢੇ ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦੋ ਲੜਾਈਆਂ ਤਹਿ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ - ਇਕ ਲੰਡਾਈ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ।

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਦੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਓਂ ਅਫ਼ਗਾਨ ਕਬਾਇਲੀ ਗੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਹਰਾਉਣ  ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਟਕ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਅਕੋੜਾ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇਕ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੇ ਲੰਡਈ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰਾ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੇੜੇ ਆਪਣਾ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ. ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੈਨਾ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੋਰਖਾ ਕਮਾਂਡਰ ਬਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਆਪਣੀ-ਆਪਣੀ ਫੌਜਾਂ ਸਮੇਤ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾਲ ਗਏ। ਅਫ਼ਗਾਨ ਬਾਰਾਕਜ਼ੀਆਂ ਨੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪਾਰੋਂ ਲੜਾਈ ਵੇਖੀ. ਉਹ ਲੈਂਡਈ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਖਰਕਾਰ, ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਵਾਰਸ ਇਸ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ।

ਸਿਰੀਕੋਟ ਦੀ ਲੜਾਈ 

(1824) ਸਿਰੀਕੋਟ ਹਰੀਪੁਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਦਸ ਮੀਲ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਤੇ ਸੀ। ਇਹ ਮਸ਼ਵਨੀ ਪਿੰਡ ਰਣਨੀਤਕ ਤੋਰ ਨਾਲ ਗਾਂਧਗੜ ਰੇਂਜ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਸਿਰੇ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਇਕ ਬੇਸਿਨ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਰਖਿਅਤ ਟਿਕਾਣਾ ਸੀ । ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ 1824 ਦੀ ਬਾਰਸ਼ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਰੀਕੋਟ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਰਦਾਰ ਲਗਭਗ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਗੁਆ ​​ਬੈਠੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ 1824 ਦੀਆਂ ਸਰਦੀਆਂ ਲਈ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਕਾਬੁਲ ਵੱਲ ਤਹਿ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਵਜ਼ੀਰਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਤਾਇਨਾਤ ਹੋਣ ਸਮੇਂ, ਉਸਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅਰਜ਼ੀ (ਲਿਖਤੀ ਪਟੀਸ਼ਨ) ਮਿਲੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਦਮੀ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਥੋੜੇ ਹਨ - ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਲਈ  ਦਸ ਅਫਗਾਨਾਂ ਹਨ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [ਰੋਹਤਾਸ] ਲਈ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ, ਉੱਥੋਂ [ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ] ਅਤੇ [ਸਰਾਏ ਕਲਾ] ਰਾਹੀਂ ਸਿਰੀਕੋਟ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਦੇ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਫ਼ਗਾਨ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ.

ਸੈਦੂ ਦੀ ਲੜਾਈ 

(1827) ਯੂਸਫ਼ਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ  ਛੁਡਾਉਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਇਆ, ਜਿਹੜਾ 'ਹਿੰਦਕੀ' ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ, 4,000 ਘੋੜ ਸਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਯੂਸਫ਼ਜ਼ਈ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਅਟਕ ਵੱਲ ਭੇਜੇ ਗਏ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਵੱਲ ਜਾਣ ਦੀ ਅਤੇ ਯਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਬਾਰਕਜ਼ਈ ਤੋਂ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਇਕੱਠਾ  ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ. ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੱਯਦ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਣਿਆ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਸਿੰਧ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਖੈਰਾਬਾਦ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਡੇਰਾ ਲਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਜੇ ਵੀ ਬਿਮਾਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਯੂਸਫ਼ਜ਼ਈ ਕਿਸਾਨੀ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਫੋਰਸ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ  ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਉਸ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ। ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਯੂਸਫਜ਼ਈ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਜੇ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਚਰਮ ਸੀ. ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲਣ 'ਤੇ, ਉਸਨੇ ਤੁਰੰਤ ਸਾਰੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਹੱਦ ਵੱਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ.

ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵਿਚਲੇ ਬਾਰਾਕਜ਼ੀਆਂ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਹਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਸਲ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਸਨ. ਸੱਯਦ ਨੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਤੋਂ ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। ਸਰਦਾਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੱਯਦ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਨਸ਼ਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਸੱਯਦ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਅਟਕ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਫਤਹਿ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਅਯੋਕ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰੀ ਤੇ ਖੜੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਯਦ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਫੌਜ ਆਉਣ ਦਾ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਖ਼ਬਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਸੱਯਦ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ ਜਹਾਦੀਆਂ ਨੇ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੈ । ਸੱਯਦ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਲੜਾਈ 14 ਫੱਗਣ (23 ਫਰਵਰੀ) 1827 ਨੂੰ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਵੇਰੇ 10 ਵਜੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਅੱਲ੍ਹਾ ਹ ਅਕਬਰ ਦਾ ਜਵਾਬ ਬੋਲੇ ​​ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਦਿਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤੋਪਾਂ, ਡਾਂਗਾਂ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਛੇ ਮੀਲ ਤੱਕ ਜੇਤੂ ਫੋਜ ਨੇ ਦੁਸਮਨ ਪਿੱਛਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।

ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ

(1834) ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋਏ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਕੇ, ਬਾਲਾ ਹਿਸਾਰ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿਧ ਸੀ। ਮਸਨ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹ 'ਅਕਾਉਂਟ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ  ਖਿੱਤੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ' ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।

ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ 

(1835) ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇਕ ਵੱਡੀ ਫੋਰਸ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਆਇਆ। 1835 ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤਿਮਾਹੀ ਵਿਚ ਕੰਧਾਰ ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੁਜਾ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਾਤਸ਼ਾਹ (ਰਾਜਾ) ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਜੇਹਾਦ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਾਬੁਲ ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਨੂੰ ਲੜਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੂੰ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ। ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ, ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਕੀ ਉਹ ਉਸਦੇ ਆਉਣ ਤਕ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਰੋਕ ਕੇ ਰੱਖਣ ਪਰ ਹਮਲਾ ਨਾ ਕਰਨ 

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ। 30 ਵਿਸਾਖ (10 ਮਈ 1835) ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ, ਮਿਸਰ ਸੁਖ ਰਾਜ, ਸਰਦਾਰ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ, ਜਮਾਦਾਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਾ ਕਲਾਂ (ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ), ਮੌਸੀਅਰ ਕੋਰਟ, ਸਿਗਨੇਟਰ ਅਵਿਤਾਬੀਲ, ਸਰਦਾਰ ਤੇਜ ਸਿੰਘ, ਧੌਂਕਲ ਸਿੰਘ , ਟੌਪਖਾਨਾ ਦੇ ਇਲਾਹੀ ਬਖ਼ਸ਼, ਸਰਦਾਰ ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਲਹਿਣਾ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ ਨੂੰ ਜਾਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਕੋਸ ਤੋੜ ਕੇ ਅਮੀਰ ਦੇ ਡੇਰੇ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਅਰਧ ਚੱਕਰ ਬਣਾਇਆ। ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਜਵੀਜ਼ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਨਦੀ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਦੇ ਕੈਂਪ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਵਗਣ ਵਾਲੀ ਬਾਰਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ। ਜਦੋਂ ਗਾਜੀ ਬਾਹਰ ਆਏ ਤਾਂ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਖੋਲ ਦਿਤੇ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੂੰ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਪੈਣ ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਰਾਜਦੂਤਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ।

ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਕ ਇਕ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਕੀਲ ਉਸਦੇ ਡੇਰੇ ਵਿਚ ਵਾਪਿਸ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ । ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਫਕੀਰ ਅਜ਼ੀਜ਼-ਉਦ-ਦੀਨ '' ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਗ਼ਲਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੱਤੇ ਪਰ ਥੋੜੇ ਫਲ ਦੇਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ। ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਮਤਰੇਏ ਭਰਾ, ਜੱਬਰ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਲੱਭਣ 'ਲਈ ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਫੌਜ, ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਉਪਕਰਣਾਂ ਨਾਲ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਵਾਪਿਸ  ਜਾਣ  ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ. ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਫਕੀਰ ਓਦੋ ਤਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜਦੂਤ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਨਾ ਜਾਣ ਦੇਵੇ ਜਦੋ ਤਕ ਉਹ ਖ਼ੈਬਰ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਂ ਲੰਘ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ।  

ਜਮਰੌਦ (ਖੈਬਰ ਦਰਾ ) (1836) 

 

ਅਕਤੂਬਰ 1836 ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖੈਬਰ ਰਾਹ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਜਮਰੌਦ ਪਿੰਡ ਉੱਤੇ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਾਲਕ ਮੀਸ਼ਾ ਖੇਲ ਖੈਬੀ ਆਪਣੇ  ਕੱਟੜ ਪੁਣੇ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ . ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਭੱਜ ਰਹੇ ਅਜ਼ੀਮ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ ਸੀ; ਅਤੇ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ 1835 ਵਿਚ ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ।

ਜਮਰੌਦ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦੀ ਲਈ  ਸਖਤ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਇਸ ਦੇ ਕਬਜਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 'ਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਦੇਰੀ ਕੀਤੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਮੌਜੂਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਤੁਰੰਤ ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤਾ  ਗਿਆ ਸੀ. ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਤੁਰੰਤ ਕਾਬੁਲ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਮੈਸਨ ਨੇ 31 ਅਕਤੂਬਰ 1836 ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੇਡ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ। ਖੈਬਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਮੂੰਹ ਤੇ, ਜਮਰੂਦ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨਾਲ, ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਹੁਣ ਹਿੰਦੂ ਕੁਸ਼ ਦੇ ਤਲ਼ੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। 

ਪੰਜਤਾਰ ਤੇ ਜਿੱਤ 

(1836) ਖੈਬੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਰ ਨੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਦਮਾ ਦਿੱਤਾ। ਕੰਵਰ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ, ਹੁਣ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿਚ, ਯੂਸਫ਼ਜ਼ਈ ਦੇ ਗੜ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਵਧਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਨਹੀਂ ਦੀਤਾ ਸੀ।  ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੰਤੇਰ ਦੇ ਫ਼ਤਿਹ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ, ਯੂਸਫ਼ਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ 15,000 ਮੁਲਕੀਆ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਭੱਜ ਗਏ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਫਤਹਿ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਾਨਾ  ਦੇਣ ਲਈ ਇਕ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ  ਸ਼ਰਤ' ਤੇ ਪੰਜਤਾਰ ਸਿੱਖ ਨੇ ਵਾਪਸ  ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪੰਜਤਾਰ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਲਾਹੌਰ ਪਹੁੰਚੀ, ਤਾਂ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।  

ਜਮਰੌਦ ਦੀ ਲੜਾਈ 

(1837) ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਾ ਪੋਤਾ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਮਾਰਚ 1837 ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਸਿੱਖ ਤਾਕਤ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚੋਂ ਫ਼ੌਜੀ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਤਾਂ ਕੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਤਾਕਤ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਵੇ । . ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਉਤਸਵ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਵਿਚ ਸੀ (ਕੁਝ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਬਿਮਾਰ ਸੀ ਦੋਸਤ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਮੁੱਖ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਜਮਰੌਦ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਨਹੀਂ , ਪਰ ਤਾਕਤ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਅਤੇ ਸ਼ਬਕਦਾਰ, ਜਮਰੌਦ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ. ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਹ ਹਦਾਇਤ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਨਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਤਦ ਤਕ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ 600 ਜਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸੀਮਤ ਸਾਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਜਮਰੌਦ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਸੀ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਿਲੇ ਵਿਚ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਜੋ ਕਿ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਰ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਛੋਟੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਬਿਨਾ. ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿੱਖ ਦੀ ਪੂਰੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸ  , ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਘਬਰਾਹਟ ਵਿਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਦੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਨੂੰ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਤਕ ਬਾਹਰ ਨਾ ਆਉਣ ਦੇਵੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਇਕ ਹਫਤੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਜਦ ਤੱਕ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਗਈ । ਨਲਵਾ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲਟਕਾਈ ਗਈ ਵੇਖ ਕੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਜਮਰੂਦ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਬਜਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਸੀ, ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਉਹ ਖੁਦ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ ਸੀ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦਾ ਘਾਟਾ ਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਯੋਗ ਸੀ।

ਲੜਾਈਆਂ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਜੋ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਵਿਸ਼ਾ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 5000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ਾਲ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਅਮਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲੜੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ. ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤਕ ਖੈਬਰ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਸਿੱਖ ਸਰਹੱਦੀ ਵਜੋਂ ਰਿਹਾ। 

ਪ੍ਰਬੰਧਕ

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਇਕ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸਾ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਸੀ. ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ (1820–21), ਗ੍ਰੇਟਰ ਹਜ਼ਾਰਾ (1822– 1837) ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਦੋ ਵਾਰ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦਾ ਰਾਜਪਾਲ (1834-5 ਅਤੇ 1836- ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ) ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਖ਼ਾਲਸ ਸੈਨਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਕਮਾਂਡ, ਹਿੰਦੂ 'ਰਾਜਾ ਮਹਾਨ ਸਿੰਘ ਮੀਰਪੁਰੀ' ਨਾਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ 'ਤੇ ਨੇੜਿਓਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ .

ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿਚ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜਾਗੀਰ ਸਾਰੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ. "ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ" ਉਸਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।  ਉਸਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਅਧੀਨ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ਾਵਰ, ਹਜ਼ਾਰਾ (ਪਖਲੀ, ਦਮਦੌਰ, ਹਰੀਪੁਰ, ਦਰਬੰਦ, ਗੰਧਗੜ੍ਹ, ਧੂੰਦ, ਕਰਨਾਲ ਅਤੇ ਖਾਨਪੁਰ), ਅਟਕ (ਛਾਛ, ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ), ਜੇਹਲਮ (ਪਿੰਡੀ ਗ਼ੇਬ, ਕਟਾਸ), ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਇਆ। ਮੀਆਂਵਾਲੀ (ਕਛੀ), ਸ਼ਾਹਪੁਰ (ਵਾਰਚਾ, ਮਿੱਠਾ ਟਿਵਾਣਾ ਅਤੇ ਨੂਰਪੁਰ), ਡੇਰਾ ਇਸਮਾਈਲ ਖਾਨ (ਬੰਨੂ, ਟਾਂਕ ਅਤੇ ਕੁੰਡੀ), ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ (ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ, ਕੱਲਰ) ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। 1832 ਵਿਚ, ਵਿਲੀਅਮ ਬੇਂਟਿੰਕ ਦੀ ਖ਼ਾਸ ਬੇਨਤੀ 'ਤੇ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਡਿਊਟੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਸਾਰਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ. ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਉਹਨਾਂ ਤਿੰਨ ਬੰਦਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸਨ ਜੋ ਅਟਕ (ਸਿੰਧ ਉੱਤੇ) ਤੋਂ ਫਿਲੌਰ (ਸਤਲੁਜ ਤੇ) ਲਈ ਡਿਊਟੀਆਂ ਤੈਅ ਕਰਦੇ ਸਨ। 

ਬਾਅਦ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਦਬਦਬੇ ਵਾਲਾ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਅਪਵਾਦ ਸੀ। 'ਕਾਫ਼ਰਾਂ' ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਾਲ ਵਾਪਰਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਨਫ਼ਰਤ ਸੀ।ਸਿੱਖ ਕਸ਼ਮੀਰ (1819 ) ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ 67 ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਸਥਾਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨੀ ਜਨਕ ਦੌਰ ਸੀ, ਜਦ ਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ (ਹਿੰਦੂਆਂ) ਲਈ ਵੀ ਅਫਗਾਨ ਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲੋਂ ਭੈੜਾ ਕੁਜ  ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਆਬਾਦੀ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਅਪੀਲ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਜਬਰੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਗਾਵਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਯਤਨਾਂ ਤੇ  ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਪਾਦਰੀਆਂ ਨੇ ਹਰ ਬਹਾਨੇ' ਤੇ 'ਜੇਹਾਦ' ਦੇ ਸੱਦੇ ਨਾਲ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਉਕਸਾਉਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲੱਗਦਾ ਸੀ । ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ" ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵੇਂ ਸਨ

ਡਿਪਲੋਮੈਟਿਕ ਮਿਸ਼ਨ

1831 ਵਿਚ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਗਵਰਨਰ-ਜਨਰਲ, ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੇਂਟਿੰਕ, ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦਰਮਿਆਨ ਰੋਪੜ ਮੀਟਿੰਗ ਇਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਹੋਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਾਰਸ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਵਧੀਆ ਮੌਕੇ ਵਜੋਂ ਵੇਖਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਪਾਰ ਲਈ ਸਿੰਧ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ,ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਰਕਤ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖਤ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ।

ਵਿਰਾਸਤ

ਨਲਵਾ ਇਕ ਬਿਲਡਰ ਵੀ ਸੀ. ਘੱਟੋ ਘੱਟ 56 ਇਮਾਰਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਬਣਵਾਈਆਂ ਸਨ , ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਲ੍ਹੇ, ਰੈਂਪਾਰਟਸ, ਟਾਵਰ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਟੈਂਕ, ਸਮਾਧੀਆਂ, ਮੰਦਰਾਂ, ਮਸਜਿਦਾਂ, ਕਸਬੇ, ਹਵੇਲੀਆਂ, ਸਰੀਏ ਅਤੇ ਬਾਗ਼ ਸਨ। ਉਸਨੇ 1822 ਵਿੱਚ ਹਰੀਪੁਰ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਇਆ। ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪਾਣੀ ਵੰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਿਲ੍ਹਾ ਹਰਕਿਸ਼ਨਗੜ, ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਤਲੀ 'ਤੇ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਦੇ ਚਾਰ ਫਾਟਕ ਸਨ. ਇਹ ਚਾਰ ਗਜ਼ ਦੀ ਉੱਚੀ ਅਤੇ 16 ਗਜ਼ ਉੱਚੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ. ਨਲਵਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਹੇਗਲ 1835-6 ਵਿਚ ਹਰੀਪੁਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਗੂੰਜਦਾ ਪਾਇਆ। ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਖੱਤਰੀਆਂ ਨੇ ਉਥੇ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਕ ਵਧਿਆ ਹੋਇਆ ਵਪਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਹਰੀਪੁਰ, ਤਹਿਸੀਲ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਹਜ਼ਾਰਾ, ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਨਲਵਾ ਨੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਸਨੂੰ 1799 ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਨੇ 1837 ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤਕ ਰੱਖਿਆ।

ਇਸਨੇ ਖ਼ੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਦੇ ਟ੍ਰਾਂਸ-ਸਿੰਧ ਖੇਤਰ - ਜਹਾਂਗੀਰਾ ਅਤੇ ਨੌਸ਼ਹਿਰਾਵਿਚ ਕਾਬਲ ਨਦੀ ਦੇ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਾਰੇ ਮੁੱਖ ਕਿਲ੍ਹੇ ਬਣਵਾਏ, ਸੁਮੇਰਗੜ (ਜਾਂ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਬਾਲਾ ਹਿਸਾਰ ਕਿਲ੍ਹਾ)।  ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ  ਲਈ. ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਜਮਰੌਦ (ਜਮਰੌਦ ਕਿਲ੍ਹਾ) ਵਿਖੇ ਫਤਿਹਗੜ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ. ਉਸਨੇ ਸਿੰਦਰ ਨਦੀ ਦੇ ਖੱਬੇ ਦੇ ਕੰਢੇ  ਕਤੇ ਸਥਿਤ ਅਕਬਰ ਦੇ ਅਟਕ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜਬੂਤ ਬਣਾਇਆ। ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸਰੀ  ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਵੀ ਬਣਾਇਆ

ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਅਕਤੀ

ਨਲਵਾ ਨੇ ਹਰੀਪੁਰ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ, ਕਸਬਾ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਬਣਵਾਏ। ਉਸਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸੋਨਾ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। 

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਅਤੇ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ, ਜਿਸਦਾ ਸਾਕਾ ਚਿਲੀਆਂਵਾਲਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ।